Şevk-u Tarab Makamı

c-Dizisi: Yerinde Sabâ makamı dizisine yerinde Acem Aşirân makamı dizisinin, yâni Acem Aşirân perdesindeki Çargâh dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir. Bâzen Acem Aşirân dizisi yerine sadece Acem Aşirân’da Çargâh beşlisi eklenir.

d-Güçlüsü: Şevk-u Tarab makamının giriş seyrinde Sabâ makamı önemli bir yer tutar. Bu yüzden Sabâ makamının güçlüsü olan Çargâh perdesi, Şevk-u Tarab makamının birinci derecede güçlüsüdür. Bu perdede Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. İkinci mertebe güçlü, Sabâ makamının karar perdesi olan Dügâh perdesidir. Bu perdede Sabâ dörtlüsüyle asma karar yapılır.

Not: Şevk-u Tarab makamında da, Sabâ makamında olduğu gibi zaman zaman Hicaz ve Şehnâz perdeleri biraz dik basılır. Özellikle Şehnâz perdesi bâzen Çargâh perdesi üzerindeki Zirgüle’li Hicaz dizisinin, Uzzal’ın bir kısmı ile yer değiştirdiği için veya Dik Hisar perdesinde bir Segâh beşlisinin seyre katılması dolayısıyle dik basılır.

e-Asma Karar Perdeleri: Giriş seyrinde çok önemli bir yer tutan Sabâ makamının bütün özellikleri Şevk-u Tarab makamında da geçerlidir. Dolayısıyle en önemli asma karar perdeleri Segâh ve Dügâh perdeleridir. Sabâ makamındaki gibi Gerdâniye, Acem ve Dik Hisar perdelerinde asma karar imkânı vardır; fakat fazla ısrar etmemek doğru olur. Bâzı eserlerde Çargâh’daki Zirgüle’li Hicaz dizisinin Uzzal’leşmesi sonucu, tiz taraftaki Uşşak dörtlüsü sebebiyle Dik Şehnâz ve Sünbüle perdeleri kullanılır. Şevk-u Tarab makamında Sabâ dizisi önemli rol oynar. Hattâ bazı eserlerde Acem Aşirân dizisinin tamamı kullanılmayıp, Acem Aşiran’daki Çargâh beşlisiyle yetinilmiştir. Fakat Acem Aşirân dizisi tamamiyle kullanılırsa, asma karar imkânı artar ve Acem Aşirân makamının asma kararları kullanılır. Bunlar Çargâh’da Çargâh’lı, Dügâh’da Kürdi’li, Rast’ta Bûselik’li asma kararlardır. Fakat çoğu defa bu dizinin tamamı kullanılmamıştır. Başlangıç seyrinde hâkim olan Sabâ makamı dizisinin üçüncü perdesi üzerindeki Çargâh perdesinde bir Hicaz beşlisi vardır. Bundan faydalanıp Kürdi perdesine Nikriz çeşnisiyle düşmek bile Şevk-u Tarab makamında pek yapılmaz. Yerinde Sabâ makamı bittikten sonra Acem Aşirân dizisine geçilir. Bununla berâber Kürdi perdesi bâzen Çargâh perdesindeki asma kararın yedeni olarak kullanılabilir. Çünkü bâzen Çargâh perdesindeki asma karar Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle değil, doğrudan doğruya Hicaz çeşnisiyle yapılır. Önceden biliyoruz ki, Hicaz Uzzâl, Hümâyûn makamlarının yedenleri tam seslidir. Çargâh perdesindeki çeşni Hicaz’lı olursa, onun bir T altında bulunan Kürdi perdesi yedeni olur.

f-Donanımı: Sabâ makamı gibi si için koma bemolü, re için bakiye bemolü donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.

g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Pestten tize doğru: Sabâ dizisi; Dügâh, Segâh, Çargâh, Hicaz, Dik Hisar, Acem, Gerdâniye, Şehnâz veya Dik Şehnâz, Tiz Segâh, Tiz Çargâh. Acem Aşirân dizisi: Acem Aşirân, Rast, Dügâh, Kürdi, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Acem’dir.

h-Yedeni’i: 1.çizgideki mi Hüseyni Aşirân perdesidir.

ı-Genişlemesi: Makam, yapısı gereği, oldukça geniş bir seyir alanına sahiptir. Bununla beraber Yegâh perdesine Bûselik çeşnisiyle düşmek hemen hemen âdettir.

i-Seyir: Sabâ makamı ile seyre başlanır. Bu makamı meydana getiren çeşnilerde Sabâ makamının bütün özellikleri gösterilerek gezinilir ve birinci mertebe güçlü Çargâh perdesinde Zirgüle’li Hicaz çeşnisiyle yarım karar yapılır. Yine karışık gezinilerek Dügâh perdesine kadar inilir ve bu perdede ikinci mertebe güçlü olarak Sabâ çeşnisiyle asma karar yapılarak Sabâ makamı bitirilir. Daha sonra Acem Aşirân dizisine geçilip, bu makamın da bütün özellikleri ve asma kararları belirtildikten sonra, Acem Aşirân perdesinde Çargâh çeşnisiyle tam karar yapılır.

Not: Şevk-u Tarab makamında da Hicaz ve Şehnâz perdeleri, Sabâ makamındaki gibi ve aynı sebeplerle biraz dik basılmalıdır (bk. Sabâ makamı).