Alaturka’nın Adı

Alaturka’nın Aslı

Cinuçen Tanrıkorur’un “Biraz da Müzik” kitabından alıntıdır

Alaturka, sözünün Batılılarca ilk defa ne zaman ve hangi amaçla kullanıldığına gelince:

Müziği harp sanatında vazgeçilmez bir unsur olarak kullanan ilk uluslardanız. Tarihin tanıdığı ilk atalarımız olan Hunların, iki nefesli, dördü vurmalı olmak üzere altı tür çalgıdan oluşan, “tuğ” adını verdikleri büyük bir askeri müzik takımları vardı (tuğ sadece sancağın değil, aynı zamanda bu kurumun da adıydı). Hunca adları ve Türkçekarşılıkları ile bu sazlar şunlardır: yurağ (zurna), borguy (boru), küvrük (kös), tümrük (davul), çan (zil) ve çokan (çevgan). Ordunun önünde yürüyen çalıcı mehterlerin elindeki yüzlerce zil ve çevgan’ın (at kılları ve çıngıraklarla süslü ritm sopası), fil, deve, at ve katırlara bindirilmiş yüzlerce kös, davul, nakkare, zurna ve borunun, özel amaçla bestelenmiş savaş havalarına karışan ihtişamı, üç günlük yoldan duyulan ve ağır ağır yaklaşan ürpertici gümbürtüsüyle düşmanda savaşacak moral bırakmıyor, savaşların çoğu korkudan oraya buraya kaçışan düşmanın teslim olmasıyla sonuçlanıyordu.

Sadece savaşlarda değil, Avrupa başkentlerinde elçi heyetlerimize eşlik eden şatafatlı takımlarla da tanınan mehter musikimiz, Batının ordularını korkuttu, ama bestecilerini etkiledi. 18. yüzyılın başlarından itibaren, İmparatorluğun askeri gücü zayıflamaya başlıyor, ama alla turca, yani Türk Müziği tarzında opera, senfoni ve konçertolar besteleme modası salgın halini alıyordu. Batıda “Türk asrı” olarak bilinen 18.yy’da Haendel’le başlayan “Türk konulu opera” akımı Gluck, Gretry ve Haydn’ın eserleriyle moda olmuş, Mozart ve Beethoven gibi dahiler bile bu etkiden kendilerini kurtaramamışlardı.

İşte dilimizde “alaturka” şeklinde söylenen İtalyanca alla turca sözü uluslar arası bir müzik terimidir ve sadece “Türk (askeri müziği) tarzında” demektir. Ne var ki Napolyon’un dostu III.Selim’le başlayıp II.Mahmut’la yerleşen Batı hayranlığı, İngiliz ajanı Mustafa Reşit Paşa’nın 16 yaşındaki çocuk padişaha imzalattığı Tanzimat komplosuyla gerçek bir kangrene dönüşünce, beyin travmasına uğrayan Osmanlı aydınının gözünde Batıdan gelen her şey modern-güzel-faydalı, yani alafranga, kendinin olan her şey geri-çirkin-zararlı, yani alaturka oldu. Oysa batılı bestecilerin kullandığı şekliyle alaturka sözünün ne klasik müziğimizle ilgisi vardır, ne tuvaletle ( ki biz onu hep alafrangalığa layık görmüşüzdür, alaturka olan zavallı heladır!) ne takvim-saat-yemek türlerimizle, ne de 10 milyonluk köyde, çaydanlığın içinde kalmış çayı, suyu ile birlikte üçüncü kat balkonundan sokağa boşaltan görgü ile! (31 Aralık 1004)