Dilkeşide Makamı

c-Dizisi: Yerinde Hüseyni makamı dizisine (Hüseyni beşlisi + Uşşak dörtlüsü) yerinde Ferahfezâ makamı dizisinin bir kısmının (yerinde Acem Aşirân dizisi + Yegâh’da Bûselik dizisi) eklenmesinde meydana gelmiştir.

d-Güçlüsü: Giriş seyrinde hakim olan Hüseyni makamıdır. Bu bakımdan, Dilkeşide makamının güçlüsü de Hüseyni perdesidir. Bu perdede Uşşak dörtlüsü veya Hüseyni beşlisi ile makamın yarım kararı yapılır.

e-Asma Karar Perdeleri: Hüseyni ve Ferahfezâ makamlarının karışığı olan Dilkeşide makamında asma karar perdesi olarak bu iki makamın asma kararları kullanılabilir. Dilkeşide seyrine önce Hüseyni makamı ile başlandığına göre, Hüseyni’nin asma kararları önce kullanılır. Bunları yeniden gözden geçirelim:

Nevâ perdesinde Rast veya Bûselik çeşnili; Çargâh perdesinde (Acem perdesinde kullanılarak) Çargâh çeşnili; Segâh perdesinde Segâh ve Ferahnâk beşlisi veya Segâh üçlüsü ile Dügâh perdesinde Hüseyni çeşnili asma kararlardır. Dilkeşide makamını meydana getiren dizilerden biri de yerinde Ferahfezâ makamı dizileridir. Böyle olduğuna göre, Ferahfezâ makamının asma kararları da Dilkeşide makamında kullanılacaktır. Ancak giriş seyrinde, Acem perdesindeki Çargâh beşlisi kullanılamaz, çünkü giriş seyrinde Hüseyni makamı geçerlidir. Bazı Dilkeşide makamındaki eserlerde ise Ferahfezâ makamının içindeki Acem Aşirân dizisi kullanılmadan veya pek az kullanılıp, Yegâh perdesindeki Bûselik dizisine geçilip karar verilmiştir. Ferahfezâ makamının Nevâ’da Bûselik, Çargâh’da Çargâh, Dügâh’da Kürdi, Dügâh’da Hicaz, Rast’ta Bûselik, Acem Aşirân’da Çargâh gibi asma kararları Dilkeşide makamında da kullanılabilir.

f-Donanımı: Hüseyni makamı gibi si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. Gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.

g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Pestten tize doğru: Yegâh’da Bûselik dizisi; Yegâh, Hüseyni Aşirân, Acem Aşirân, Rast, Dügâh, Kürdi veya Dik Kürdi, Çargâh veya Nim Hicaz, Nevâ. Acem Aşirân dizisi; Acem Aşirân, Rast, Dügâh,Kürdi, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Acem. Yerinde Hüseyni dizisi; Dügâh, Segâh, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Acem veya Eviç, Gerdâniye, Muhayyer.

h-Yeden’i: Portenin altındaki bakiye diyezli do Kaba Nim Hicaz perdesidir.

ı-Genişlemesi: Dilkeşide makamı tiz taraftan Hüseyni makamı gibi genişleyebilir. Ancak böyle tiz taraftan genişlemiş bir Dilkeşide eser, ses için doğru olmaz. Çünkü Dilkeşide çok pestlere inen bir makamdır. Bununla berâber saz eserleri için genişlemenin bir sakıncası yoktur.

i-Seyir: Hüseyni makamı ile, ve Hüseyni perdesi civârından seyre başlanır. Hüseyni makamında asma kararlar da gösterilerek, karışık gezinildikten sonra, güçlü Hüseyni perdesinde yarım karar yapılır. Yine karışık gezinilip, Dügâh perdesinde Hüseyni çeşnisi ile düşülerek, Hüseyni makamı sona erdirilir. Bundan sonra Ferahfezâ makamı dizilerine geçilir. Bunda da asma kararlar gösterilerek karışık gezinildikten sonra, Yegâh perdesindeki Bûselik dizisiyle Yegâh perdesinde Bûselik çeşnili ve yedenli tam karar yapılır.