Kemâni Rıza Efendi (1781-1852)

Kemani Rıza Efendi’nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte takriben 1780-1782 yıllarının birinde Beşiktaş’ta doğduğu sanılıyor. Bu sebeple “Beşiktaşlı” sıfatı ile anılan Rıza Efendi’ye, uzun yıllar Üsküdar’da oturduğu için “Üsküdarlı” Rıza Efendi de denir. Sultan III.Selim’in padişahlığı sırasında Enderun’a alındı; uzun bir ömür sürerek Padişah Abdülmecid döneminde 1852 yılında öldü ve Beşiktaş’taki Yahya Efendi Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Sultan Abdülmecid’in hazinedarı Mine Seza hanımla evlendi. Bu evlilikten Ahmed, İsmail, Nihat adında üç oğlu, Fatma Zehra adında bir kız çocuğu dünyaya geldi. Oğlu Ahmed ve İsmail daha sonra Sultan Aziz’e mabeyinci olmuş; küçük oğlu Nihat Bey Keman ve Piano çalmasını öğrenmiş, Edirne’de “Maarif Memuru” iken genç yaşında ölmüştür. Kızı ise bestekar ve devlet adamı Nevres Paşa ile evlenmiştir.

Rıza Efendi üç padişah dönemini yaşamasına rağmen asıl ününü Sultan II.Mahmud döneminde kazandı. Bu yılarda gerek sarayda gerekse Enderun’da ünlü ustalar görev yapmaktaydı. Dede Efendi, Dellal-zade, Şakir Ağa, Çilingir-zade, Suyolcu-zade Salih Efendi, Kömürcü-zade, Abdi Efendi gibi hanendelere; Mustafa İzzet Efendi Ney, Musahib Said Efendi Ney, Rıza Efendi Keman, Mustafa Ağa Keman, Ali Ağa Keman, Numan Ağa Tanbur, Zeki Mehmed Ağa Tanbur, Necip Ağa Tanburla eşlik ediyordu.

Rıza Efendi, Sultan Mecid zamanında bir süre “Harem-i Hümayun Fasıl Heyeti”nde “Keman Muallimliği” yaptı. Haremde çalıştığı bu gençlik yıllarında bir paşa kızı ile bir gönül macerası yaşadı. Hatta sevdiği kızın bir başkası ile evlenmesi sırasında, fasıl heyetinde görevli olduğu için, onun düğününde keman çalmak talihsizliğine uğradı. “Meyledip ağyarı aldın yanına/ Bivefa, hercai yazık şanına” güfteli hüzzam makamındaki şarkısını bu umutsuz aşkı için bestelediği söylenir.

Bir bestekar olarak klasik okulun geleneklerine bağlı, sağlam yapılı, duygulu kırk kadar güzel şarkı bestelemiştir. Fakat, onun asıl şöhretini, bestelediği üç saz eseri ebedileştirmiştir. Sultan II.Mahmud’un gayreti ile saraya iyice yerleşen Batı musikisi, sanatkarlarımızı az çok etkilemiştir. İşte Rıza Efendi de bu etkiden kendini kurtaramamış, nisbeten Batı musikisine yakın iki makam seçerek, her iki musikinin esprisini sanatkar ruhunda eritmiş hareketli, sanatlı, o güne kadar alışılmamış bir melodik yapı kullanarak Tahir-Buselik peşrev ve saz semaisi ile Nihavend peşrevini bestelemiştir.

Dr.M.Nazmi Özalp-Türk Musikisi Tarihi kitabından alınmıştır.

Hicaz Hep Cevrin Oldu Bi Hesap

Tahirbuselik Pesrev

Nevabuselik Ey Mihri Sipihri Sanu Sevket

Acemasiran Hirami Dil Feza Kil Dil Pesendim

Hicaz Pek Cefacusun Sana Yokdur Bedel

Sevkefza Ey Dilberi Suhi Nevres

Ussak Su Gelen Guzel Cebellidir

Bayati Kesti Tari Takatim

Nihavend Ey Sehi Milki Husnu Ey Mehi Evci An

Suzidilara Seyret Oyuncu O Suhi Gul Femi

Nihavendrumi Pesrev

Bayati Ne Semtten Canim Bu Gelis

Nihavendrumi Saz Semaisi

Mahur Bir Gonca Verd Etti Zuhur

Neva Dusup Ruhsari Ale Tari Giysu

Sehnaz Merami Andelibin Vasli Guldur

Nihavend Suzdukce Cesmi Nerkisin

Arazbar Azmu Gulzar Eyle Bulbul Devridir

Gulizar Beraberce Gel Gidelim

Rast Reftari Nazik Bi Bedel

Huzzam Meyl Edip Aldin Yanina

Bayati Ey Ruhi Ali Guli Zibende

Tahirbuselik Saz Semaisi

Huseyni Husnunde Varken Bu Abu Tabin