Sultâni Irâk Makamı

c-Dizisi: Yerinde mürekkeb Isfahân makamı dizisine yine yerinde Irak makamı dizisinin ve sonunda da yerinde Uşşak dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Mürekkeb Isfahân dizisi yerinde Beyâti dizisine Dügâh perdesinde Rast dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelmiştir. Irak makamı dizisi de yerinde Beyâti dizisine Irâk perdesindeki Segâh dörtlüsünün eklenmesinden meydana gelir. İşte bu iki dizinin karışık kullanılıp sonunda Dügâh perdesinde Uşşak dörtlüsüyle karar vermesi Sultâni Irâk makamını meydana getirir (Bâzı eserlerin başlangıcında Nevâ’da bir Rast dörtlüsüne rastlanıyorsa da, bu, makamın yapısında yoktur ve bir geçkiden ibârettir).

Not: Isfahân ve Irâk makamlarının birbirine eklenmesi Beste IsfahÂn makamını meydana getirir. Sultani Irak ise bu dizilere yerinede Uşşak dörtlüsünün eklenerek, bununla karar vermesiyle meydana gelir. Sultani Irak makamını “Beste Isfahân makamı dizilerine, yerinde Uşşak dörtlüsünün eklenmesiden meydana gelmiştir” diye de târif edebiliriz.

d-Güçlüsü: Giriş seyrinde hâkim olan makam Isfahân makamıdır. Bu bakımdan Isfahân makamının güçlüsü olan Nevâ perdesi Sultâni Irak makamının güçlüsüdür. Nevâ perdesi üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır.

e-Asma Karar Perdeleri: Isfahân makamında olduğu gibi Segâh perdesi bu makamda da bir asma karar perdesidir. Üzerinde Segâh ve Eksik Ferahnâk beşlisiyle veya Segâh üçlüsüyle asma karar yapılır. Dügâh perdesi önemli bir asma karar perdesidir. Üzerinde Rast çeşnisiyle ve Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır. Bu perde Sultâni Irâk makamının ve Isafahân makamının karar perdesi olarak da ayrıca önemlidir. Bundan başka Irak perdesi Irak makamının karar perdesidir. Sultâni Irak makamında bu perde üzerinde Segâh çeşnisi ile asma karar yapılır. Bazı eserlerde Yegâh perdesine Rast çeşnisiyle düşüldüğü görülür. Çargâh’da Çargâh’lı kalınabilir.

Not: Sultâni Irâk makamı, Isfahân ve Irâk makamlarında dolaştıktan sonra mutlaka Dügâh perdesinde, yâni yerinde Uşşak dörtlüsüyle karar eder. Bu bakımdan öteki bütün özellikleri Isfahân ve Irâk makamları gibidir.

i-Seyir: Yerinde Isfahân makamı ile seyre başlanır. Karışık gezinildikten sonra güçlü Nevâ perdesinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır. Bu arada Isfahân makamındaki asma kararlar da gösterilir. Sonra yerinde Irâk makamına geçilir. Bu makamda da özellikler ve asma kararlar gösterilerek dolaşıldıktan sonra, yerinde Uşşak dörtlüsüne geçilir ve bu dörtlü ile Dügâh perdesinde Uşşak çeşnili tam karar yapılır.

Not: Sultâni Irâk makamı seyri sırasında Irâk makamında da olduğu gibi zaman zaman Dügâh’da bir Hicaz dörtlüsü göstermek âdet olmuştur.Bunun sonucu, yine Irâk makamında olduğu gibi, Irâk perdesinde bir Hüzzam beşlisi meydana gelir.