Ali Rıfat Çağatay (1867-1935)

29.06.2017

5.627

Ali Rıfat Bey’in baba tarafı “Leh” asıllıdır; 1867 yılında İstanbul’da doğdu. Babası piyade albayı Hasan Rıfat Bey’dir. Hasan Rıfat Bey’in dört çocuğu sırası ile şunlardır: Ali Rıfat Çağatay, edebiyatçı ve musikişinas Samih Rıfat, Muzaffer Rıfat ve Cevat Rıfat (Atilhan).Özel öğrenim görerek yetiştirildi; yüksek düzeyde Fransızca bilirdi. Arapça ve Farsça’ya da vakıftı. Musikimizin tanınmasına ve yaygınlaşmasına büyük hizmetlerde bulunmuş ve çok öğrenci yetiştirmiş kimselerdendir. “Şark Musiki Cemiyeti”nde yöneticilik ve hocalık yaptı. Said Halim Paşa’nın hanende Nedim Bey’den dul kalan kızı Zehra Hanım’la evlenmiş, bir aile geleneği olarak evini bir musiki mahfili durumuna getirmişti. Eşi ile birlikte Avrupa’ya gittti; Zehra Hanım’ın Nice’de olümü üzerine İstanbul’a döndü.

Dönüşünden sonra “Türk Musikisi Ocağı’nı kurdu. Bundan sonra icrakarlığı bıraktı; yalnızca bestekarlıkla uğraştı. İsmail Hakkı Bey’in ölümünden sonra İstanbul Belediye Konservatuvarı Tetkik ve Tasnif Heyeti üyesi oldu. Bu yıllarda Rauf Yekta Bey ve Ahmed Irsoy’la Türk Musikisi klasiklerinin yayınlanmasına hız verilmiştir. Ölünceye kadar bu görevde kaldı. Orta boylu, şişman bir kimse olan Ali Rıfat Bey 3 Mart 1935 tarihinde kalb hastalığından İstanbul’da öldü ve Kadıköyü mezarlığında toprağa verildi.

Musiki hayatının ilk dönemlerinde Udi Ali Rıfat adı ile tanınırdı. Ünlü ud yapımcısı Manol Usta kendisini davet eder, yaptığı udların goğsünü yapıştırmadan imza ettirir, bu imzalı udlar hemen satılırdı. Daha sonra kemençe, viyolonsel, tanbur çalmayı da öğrenen sanatkarın sesi güzeldi ve eserleri en doğru şekliyle bilirdi. Kızıltoprak’taki köşküne Ahmed Irsoy, Rauf Yekta Bey, Ziya Paşa, Hanende Hüsameddin, Hoca Ziya Bey, Leon Hancıyan, Udi Nevres Bey, Rahmi Bey, Nuri Duyguer, Dr. Hamid Hüsnü Bey, Kemal Niyazi Seyhun, Refik Fersan, Tanburl Cemil Bey’in yeğeni Hikmet Bey, daha sonraları Münir Nureddin Selcuk, kardeşi Samih Rıfat’ın oğlu tanburi Hatif Bey, Faize Ergin, Udi Hayriye Örs, Enise Can ve Fulya Akaydın kardeşler gibi ünlü sanatkarlar devam ederdi. Hemen hemen her akşam yapılan bu toplantılarda musiki icra edilir, bilimsel tartışmalar yapılırdı.

Klasik musikimizi iyi bilen Ali Rıfat Çağatay için Mesud Cemil, “Gayet esaslı, sağlam, temiz teknikli, makbul uslublu bir ud sanatkarıydı diyor. Bu sazda en başarılı öğrencisi Şerif Muhiddin Targan’dır. Targan’ın uddaki başarısını gördükten, kendini geçtiğini anladıktan sonra, öğrencisinin sanatına büyük bir saygı duyarak kapılarda karşılar, “Bu öğrencim beni fersah fersah geçti” dermiş.

Musikimize “Konser Musikisi” havasını vermeyi ilk kez düşünenlerdendir. 1920 yılında, Cemil Bey’in ölümünden dört yıl sonra, Cemil Bey’i anmak, hatırasını yaşatmak için, başkanı bulunduğu “Şark Musiki Cemiyeti”nin saz ve ses sanatkarlariyle bir konser hazırlamıştı. Bu konser için nihavend makamından “Zülfün görenlerin hep…” güfteli ağır semaiyi bestelemiş, koro yönetmiş, vi¬yolonsel çalmıştı. Bu koroyu aynı zamanda yüzü seyircilere dönük olarak yö-nettiği ve en cok kendi eserlerini okuttuğu için tenkit edilmisti. Geleneklere bağlı, fakat yeniliğe taraftar olduğu için bir yandan klasik okulun son ustalarını tanımaya çalılırken, diğer yandan da yeni bir anlayışla beste, nakış, semai, ilahi, durak, şarki gibi formlarda güzel eserler bestelemiştir. Suzidil, nihavend, dilkeşhaveran makamlarındaki besteleri, bestekarlıktaki kudret ve maharetini gösterir. Musikimizde bir saz eseri formu olan “Methal”i de ilk kullanan odur. Yeniliğe taraftar olması sebebi ile “çokseslilik” üzerinde durmuş, bazı denemeler yapmıştır. Bu konuda kontrbas, viyolonsel, piano, flüt’ü ilk kez kullanmıştır. ilk armoni denemesini Kemani Rıza Efendi’nin tahirbuselik peşrevi üzerinde yapmıştır. Mesud Cemil bununla ilgili bazı hatıralar naklediyor. Kızıltoprak’taki evinde Kemal Niyazi Seyhun, Mesud Cemil ve kendisi olmak üzere bu eseri üç kemençe ile çalmışlar. Mesud Cemil bu başarılı çalışmaların üzerinde durulmadığını ve unutulup gittiğine değiniyor. Üç ud için çoksesli başka bir eser bestelemiştir.

Sabırlı bir araştırmacı ve kolleksiyoncu olan Çağatay, eski sanatkarlardan pek çok eseri notaya almış, buna Said Halim Paşa kolleksiyonunu da katarak büyük bir kolleksiyon yapmıştır. Müzikolojiye yöneldikten sonra yabancı dillerden kitaplar getirtmiş, incelemiş, değerli makaleler yayınlamıştır. Musiki sanatımızda kurucu, öğretici ve yönetici olarak büyük emeği geçen büyük bir sanatkardır. İstiklal Marşı’nın ilk bestesi de Ali Rıfat Bey’indir.

Operet, marş, fantezi, methal, saz semaisi, oyun havası, beste, şarkı olarak elli beş kadar eseri biliniyor.

Dr.M.Nazmi Özalp-Türk Musikisi Tarihi kitabından alınmıştır

Suzidil Hengami Visali Akibet Agyare De Kalmaz

Suzidil Saz Semasi

Bayati Bagrim Nice Bir Atesi Hicranina Yansin

Hicaz Medhal

Huseyni Sabahtan Kalktim Gunes Parliyor

Nihavend Yirmiyedi Yirmisekiz Bucuktur Yasi

Sultaniyegah Medhal

Nisaburek Meyl Edip Bir Gulizare

Hicaz Husnu Guftarin Senin Ey Mehlika

Suzidil Bir Suhun Olur Ol Dahi Dermani Rehi Aski