Arazbâr Makamı

c-Dizisi: Nevâ perdesi üzerindeki Beyâti makamı dizisine, Çargâh perdesinde Rast beşlisinin ve yerinde Beyâti makamı dizisine, Çargâh perdesinde Rast beşlisinin ve yerinde Beyâti dizisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.

d-Güçlüsü: Arazbâr makamı inici olduğu için seyre önce Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlayacaktır. Bu sebeple birinci mertebe güçlü Gerdâniye perdesidir. Üzerinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır. İkinci mertebe güçlü Nevâ perdesidir. Üzerinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılır. Bu perde Nevâ’daki Beyâti dizisinin karar perdesi olması bakımından da önemlidir.

e-Asma Karar Perdeleri: Seyre Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlanacaktır. Dolayısiyle Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinin asma kararları önce düşünülmelidir. Yerindeki Beyâti makamını incelerken Acem perdesini, yâni 6.dereceyi sık sık gösterdiğini görmüştük. Şimdi Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde Acem perdesinde mukabil olan 6.derece Sünbüle perdesidir. İşte bu Sünbüle perdesi giriş seyrindeki Nevâ’da Beyâti dizisinde (Acem perdesi gibi) sık sık gösterilir.

Yine yerindeki Beyâti dizisinde Nevâ perdesinde, yâni 4.derece üzerinde Hicaz, Çargâh perdesinde yâni 3.derece üzerinde Nikriz çeşnislerinin gösterildiğini biliyoruz. Şimdi Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde Nevâ, yâni 4.dereceye Gerdâniye perdesi rastlar ve üzerinde bâzen Hicaz çeşnili asma karar yapılır. Yerindeki Beyâti dizisinin Çargâh, yâni 3.derecesine Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinin Acem perdesi tesâdüf eder ki, üzerinde Nikriz çeşnisiyle asma karar yapılır.

Bunlardan başka Çargâh perdesinde Rast çeşnisiyle asma karar yapılır ki, bu da hem makamın yapısında vardır; hemde Nevâ perdesindeki Uşşak dörtlüsünün bir sonucudur. Ayrıca yerindeki Beyâti dizisine geçilince de aynı Beyâti makamında olan Nevâ’da Hicaz, Çargâh’da Nikriz çeşnili asma kararlar yapılır. Segâh perdesinde de asma karar yapılır.

Özetlersek:

1-Gerdâniye’de Bûselik (Güçlüde yarım karar)
2-Gerdâniye’de Hicaz
3-Acem’de Nikriz
4-Nevâ’da Uşşak (Nevâ perdesinde Beyâti dizisinin bitişi)
5-Nevâ’da Hicaz (Yerindeki Beyâti gereği)
6-Çargâh’da Nikriz ( Yerindeki Beyâti gereği)
7-Çargâh’da Rast (Arazbâr makamı gereği)
8-Segâh’da Segâh veya Eksik Ferahnâk asma kararları yapılabilir.

f-Donanımı: Si ve mi için koma bemolü donanıma yazılır ve gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir.

g-Perdelerin T.M.deki isimleri: Pestten tize doğru: Yerinde Beyâti dizisi: Dügâh, Segâh, Çargâh, Nevâ, Hüseyni, Acem, Gerdâniye, Muhayyer. Nevâ’da Beyâti dizisi: Nevâ, Dik Hisar, Acem, Gerdâniye, Muhayyer, Sünbüle, Tiz Çargâh, Tiz Nevâ. Gerdâniye’de Hicaz dizisi: Gerdâniye, Şehnâz, Tiz Segâh, Tiz Çargâh. Nevâ’da Hicaz dizisi: Nevâ, Hisar, Eviç, Gerdâniye’dir.

h-Yeden’i: 2.çizgideki sol Rast perdesidir.

ı-Genişlemesi: Arazbâr makamı yapısı gereği geniş bir seyir alanına sâhip olduğu için, ayrıca genişletilmemiştir.

i-Seyir: Seyre Nevâ perdesindeki Beyâti dizisiyle başlanacağına göre, Gerdâniye perdesi civârından veyâhut Gerdâniye perdesinde seyre başlanır. Bu perdenin iki tarafındaki çeşnilerde karışık gezinildikten sonra, güçlü Gerdâniye perdesinde Bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır. Sonra Nevâ perdesi üzerindeki Beyâti dizisi, bütün özellik ve asma kararlarıyla gösterilip, ikinci mertebe güçlü olan Nevâ perdesinde Uşşak çeşnisiyle asma karar yapılıp Nevâ perdesindeki Beyâti dizisi bitirilir (Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinde istenirse 4.derece olan Gerdâniye perdesinde Hicaz ve 3.derece olan Acem perdesinde Nikriz çeşnileri gösterilebilir).

Nevâ perdesindeki Beyâti dizisinden sonra, Çargâh perdesine düşülüp Çargâh perdesindeki Rast çeşnisi de gösterilerek, yerinde Beyâti dizisine geçilir. Bu dizinin de bütün özellikleri ve asma kararları gösterilerek Dügâh perdesinde Uşşak çeşnisiyle tam karar yapılır.

Not: Bu makamın icrâsından sonra yerinde Bûselik beşlisi ile karar verilirse Arazbâr Bûselik makamı meydana gelir.