Basit Makamlar

Bir makamın basit makam sayılabilmesi için aşağıdaki uygun şartlara uyması gereklidir;

a-Bir dörtlü ile bir beşliden veya bir beşli ile bir dörtlüden meydana gelmiş bir dizisi olmalı.

b-Dörtlü ve beşliler tam dörtlü ve tam beşli olmalı (Çargah, Bûselik, Kürdi, Râst, Uşşak, Hicaz).

c-Güçlü perdeleri dörtlü ile beşli ile dörtlünün ek yerinde olmalı.

d-Sekiz sesli bir dizisi olmalı ve bu dizi makamın bütün özelliklerini taşımalı.

Bu özelliklere sahip olan makamlar basit makamlardır. Türk mûsikisi’nde 13 tane basit makam vardır. Bunlar; Çargâh, Bûselik (inicisi: Şehnâz Bûselik), Kürdi, Râst, Uşşak (inici-çıkıcı’sı; Beyâti), Nevâ (inicisi:Tahir), Hümayûn, Hicaz, Uzzâl, Zirgüleli Hicâz, Karcığâr, Basit Sûz-nâk, Hüseyni (inicisi: Muhayyer) makamlarıdır. Makamları tek tek incelerken özerliklerini şu sıraya göre gözleyeceğiz: a-Durağı, b-Seyri, c-Dizisi, d-Güçlüsü, e- Asma Karar Perdeleri, f-Donanım, g- Perdelerin Türk Mûsikisindeki isimleri, h-Yeden’i, ı-Genişlemesi, i-Seyr.

Basit makamlarımızı, yukarıdaki dört maddede açıklanan şartlarla yalın olarak belirtmek mümkün olduğu için “Basit Makamlar” olarak ayrılmışlardır.

Aslında basit makamlarımız da, bünyelerine hemen her zaman aynı şekilde katılan belli bir takım başka çeşni veya dizilerle âdetâ mürekkeb bir hâle gelmişlerdir. Bunlar her makam incelenirken ayrı ayrı görülecektir. Meselâ, Râst makamındaki Dügâh’da Uşşak’lı ve Segâh’da Segâh’lı kalışlar, bu makama en azından Mâye makamının katıldığını ve makamı mürekkebleştirdiğini gösterir. Bu 13 basit makamdaki, elde mevcut eserlerde belli bir takım çeşni veya diziler âdetâ makamın ana yapısında varmış gibi genellikle kullanılmıştır. Bu açıdan bakılınca “Basit Makam” kavramı dahi kuşku ile karşılanabilir. Ancak şu var ki, basit makamlarımızı sâdece kendi dizileriyle, yalın halde –bâzı ifâde imkânlarından mahrum ve mütevâzi de olsa- oluşturmak mümkündür.